Tijdgebrek, te weinig didactisch materiaal of onvoldoende kennis: 65% van de onderwijsprofessionals ervaart drempels om aandacht te hebben voor leerlingenwelbevinden.
Het welbevinden van kinderen en jongeren staat onder druk. Dat toont onderzoek duidelijk aan. Volgens een grootschalige bevraging* van de Sidekick Sam Academy leeft het thema sterk op school. 86% van de onderwijsprofessionals vindt leerlingenwelbevinden heel belangrijk. “Toch ervaart 65% drempels die aandacht voor welbevinden in de weg staan”, zegt Katrien Goossens, coördinator Sidekick Sam Academy. “Dat moet anders. De aandacht voor leerlingenwelbevinden dooft uit naarmate leerlingen ouder worden en meer dan de helft mist didactisch materiaal om naast hun lesopdracht voldoende met welbevinden aan de slag te gaan.”
Welbevinden betekent goed in je vel zitten, lichamelijk, mentaal én sociaal. Het gaat over je sterk genoeg voelen om met de uitdagingen van het leven om te gaan. Het thema staat duidelijk op de schoolagenda. 86% van de onderwijsprofessionals geeft aan dat het thema bij hen op school heel belangrijk is, zo blijkt uit de bevraging bij 1975 onderwijsprofessionals, die de Sidekick Sam Academy liet uitvoeren door Indiville, met medewerking van KU Leuven Instituut Kind en Jeugd en met steun van de Vlaamse Overheid. Toch toont de bevraging belangrijke werkpunten aan.
In een notendop
● Aandacht voor leerlingenwelbevinden dooft uit naarmate leerlingen ouder worden,
● 65% ervaart grote drempels om aandacht te hebben voor leerlingenwelbevinden,
● Meer dan de helft van de leerkrachten mist lesmateriaal over cruciale thema’s,
● Leerlingen en leerkrachten zitten niet altijd op dezelfde lijn.
Aandacht voor leerlingenwelbevinden dooft uit naarmate leerlingen ouder worden
“Hoe jonger de leerlingen, hoe sterker scholen focussen op hun welbevinden. Waar 69% van de kleuteronderwijzers dagelijks inzet op het thema, doet 43% dit in het lager en 37% in het secundair”, zegt Katrien Goossens, coördinator van de Sidekick Sam Academy. Uitzondering op de regel is het buitengewoon onderwijs. “Daar blijft de focus op welbevinden tijdens de hele schoolcarrière nadrukkelijk aanwezig.”
65% van de onderwijsprofessionals ervaart drempels om naast de kerntaken aandacht te besteden aan leerlingenwelbevinden
Terwijl de ene leerkracht met een natuurlijke flair welbevinden bespreekbaar maakt, kost dit de andere veel meer moeite. Meer dan 6 op de 10 onderwijsprofessionals geeft aan belangrijke drempels te ervaren.
Een combinatie van factoren speelt mee:
Persoonsgebonden kenmerken
“Wie het minst lang in het onderwijs actief is, hecht meer belang aan welbevinden dan ervaren collega’s”, zegt Katrien Goossens. “We zien dat leerkrachten wiskunde, exacte wetenschappen en talen meestal wat minder aandacht aan leerlingenwelbevinden besteden dan collega’s die andere vakken geven. Ook mannen laten welbevinden minder vaak primeren dan vrouwen.”
Gebrek aan kennis
Welbevinden bespreekbaar maken in de klas blijkt lang niet evident. 15% van de onderwijsprofessionals geeft aan kennis te missen. “Dat speelt vooral in het secundair en is het sterkst aanwezig bij leerkrachten wiskunde & exacte wetenschappen (22%) en taalleerkrachten (24%).” Professionals met 30 of meer jaren ervaring op de teller en leerkrachten die kunst- & creatievakken geven, ervaren de minste moeilijkheden. Ook in het kleuter- en lager onderwijs voelen leerkrachten zich beter gesterkt.
De combinatie met educatieve taken is niet altijd makkelijk.
“Leerkrachten maken zich zorgen over de achterstand op het leerplan. 35% geeft aan dat tijdgebrek de aandacht voor leerlingenwelbevinden in de weg staat. Ook de complexiteit, diversiteit en mix van problematieken binnen één klas kwamen ter sprake als drempels die de aandacht voor welbevinden bemoeilijken. Verschillen in visie ten opzichte van wat kinderen thuis meekrijgen maken de combinatie met educatieve taken extra uitdagend.”
Meer dan de helft van de leerkrachten mist didactisch materiaal over cruciale thema’s
Enkele cruciale thema’s die onderwijsprofessionals in de bevraging naar voren schoven zijn:
● depressieve gevoelens en zelfmoordgedachten,
● de thuissituatie van leerlingen,
● seksualiteit/seksueel grensoverschrijdend gedrag,
● druggebruik,
● zelfvertrouwen en eigen-effectiviteit,
● ingrijpende gebeurtenissen.
“Meer dan de helft van de bevraagden vindt voor deze thema’s geen of te weinig lesmateriaal om ze aan te snijden in de klas”, zegt Katrien Goossens. “Ook zelfverwonding, toekomstverwachtingen en schoolweigering kwamen in onze bevraging duidelijk naar boven als thema’s die extra aandacht verdienen op school.” Topics die - niet toevallig - erg leven in de actualiteit. “En laten we ook stress niet vergeten. In een recente bevraging van de Vlaamse Scholierenkoepel gaf 95% van de leerlingen aan door school stress te ervaren.” Slechts voor een minderheid van de belangrijke thema’s blijkt voldoende lesmateriaal beschikbaar. ‘Dit is het geval voor verkeersveiligheid, gezonde voeding en pesten.”
Leerlingen en leerkrachten zitten niet altijd op dezelfde lijn
Leerkrachten schatten zichzelf beter in
De meeste onderwijsprofessionals denken dat leerlingen tevreden zijn over de aandacht voor leerlingenwelbevinden op school. 59% verwacht dat leerlingen hen een score van 7/10 of hoger zouden geven. Een overschatting, zo blijkt. Volgens een bevraging van de Vlaamse Scholierenkoepel is amper de helft van de leerlingen tevreden met de manier waarop hun school aan welbevinden werkt. 35% van de scholieren is dat niet. 54% vindt ook dat bijscholingen van leerkrachten over mentaal welzijn van leerlingen moet gaan.
Wat leerlingen écht belangrijk vinden ≠ wat onderwijsprofessionals dénken dat leerlingen belangrijk vinden
Ook op vlak van onderwijsprioriteiten schatten leerkrachten hun leerlingen niet helemaal juist in. Zo denken ze dat leerlingen vooral meer aandacht willen voor praktische zaken. “De organisatie van schoolweken, de infrastructuur op school en leerlingeninspraak, bijvoorbeeld. Maar in realiteit zetten leerlingen deze zaken niet in hun top vijf. Praktische zaken worden overschat, terwijl het belang van leerlingen voor racisme, kansarmoede en ‘wat ze leren op school’ echt onderschat wordt.” Dat mentaal welzijn en de manier van lesgeven belangrijke focuspunten zijn, daarover zijn leerkrachten en leerlingen het wel eens.
Volgens onderwijsprofessionals zijn dit de prioriteiten die leerlingen zouden aangeven:
- Het mentaal welzijn van de leerlingen,
- Inspraak van leerlingen,
- Organisatie van schoolweken en –dagen,
- De manier van lesgeven,
- Schoolinfrastructuur.
In het onderzoek van de Vlaamse Scholierenkoepel schuiven leerlingen volgende prioriteiten naar voren.
- Het mentaal welzijn van de leerlingen,
- De manier van lesgeven,
- Racisme op school,
- Leerlingen in kansarmoede,
- Eindtermen en lesinhoud (formulering Vlaamse Scholierenkoepel ‘wat we leren’).
Sidekick Sam Academy: een reddingsboei voor leerkrachten
“Als leerkracht hoef je geen tijd meer te verliezen met het zoeken naar geschikt lesmateriaal”
“Onze bevraging legt een aantal aandachtspunten bloot, maar het is allerminst de bedoeling om met de vinger te wijzen”, benadrukt coördinator Katrien Goossens. “De druk op leerkrachten is immens. Dat horen we elke dag van onze Sidekick Sams. Leerkrachten hebben nood aan een reddingsboei. Aan concrete tools die passen bij de kinderen en jongeren van vandaag. Precies daar maken we met de Sidekick Sam Academy een verschil. Op ons gratis platform vinden leerkrachten handvatten om het welbevinden van leerlingen te boosten. We leggen ons oor te luister bij leerlingen en stemmen ons materiaal af op hun leefwereld en noden. Onze lespakketten weten hun aandacht te vangen én zijn afgestemd op de eindtermen en concrete leerplandoelen. Als leerkracht verlies je dus geen extra tijd met het zoeken naar geschikt materiaal en kan je toch met welbevinden aan de slag.”
De Sidekick Sam Academy doet nog veel meer dan lespakketten lanceren. “Onze mobiele podcaststudio trekt langs Vlaamse scholen. Onze ambassadrice Birgit Van Mol interviewt experten live on stage over een actueel thema rond welbevinden. Na afloop kunnen leerkrachten en leerlingen hun vragen afvuren. Leerkrachten vinden op ons platform ook artikels, expertvideo’s, testimonials voor in de klas, van getuigenissen van leerlingen tot eerlijke verhalen van BV’s. Kortom, alles om leerkrachten te helpen om een echte Sidekick Sam te zijn. Een leerkracht bij wie leerlingen terechtkunnen. Die hen helpt groeien en een verschil maakt, nu én jaren later.”
Experte aan het woord: “leerlingenparticipatie is cruciaal om kloof tussen leerlingen en leerkrachten te dichten”
Elien Vanderveren, klinisch psycholoog en research manager KU Leuven Instituut Kind en Jeugd: “Leerkrachten doen hun best om welbevinden bespreekbaar te maken in de klas. Dat toont deze bevraging duidelijk aan. Maar ondanks hun goede wil, voelen ze zich niet genoeg gewapend om het goed te doen. Tijdgebrek speelt mee, maar ook de diversiteit en complexiteit in klasgroepen betekent een extra uitdaging. Leerkrachten zijn zoekende. Velen hebben het gevoel dat de afstand met hun leerlingen groter wordt. Ze missen voeling met hun leefwereld. Vergelijking met een studie bij leerlingen toont aan dat leerkrachten en leerlingen niet op dezelfde lijn zitten.”
“Verder onderzoek is nodig om na te gaan hoe we leerlingenwelbevinden zo inclusief mogelijk kunnen vergroten. Ik ben ervan overtuigd dat inzetten op leerlingenparticipatie cruciaal is om de kloof tussen leerlingen en leerkrachten te dichten. Op schoolniveau zie ik een kans voor leerlingenraden, die mee nadenken over hoe maatschappelijke thema’s op school aan bod kunnen komen in themadagen of klassenuren. En ook bij de ontwikkeling van lesmateriaal is de stem van leerlingen belangrijk. Lespakketten moeten naast de visie van experten ook afgestemd zijn op de vragen die leven bij de leerlingen zelf. Zo'n materiaal helpt leerkrachten om gevoelige thema’s aan te snijden.”
“Naast inhoudelijke tools moeten we het zelfvertrouwen van leerkrachten vergroten. Prioritaire thema’s als zelfverwonding, depressie en seksueel overschrijdend gedrag gooi je niet zomaar op tafel. Hoe bespreek je ze zonder te bruuskeren of te kwetsen? Een initiatief zoals de Sidekick Sam Academy kan ook daar een grote meerwaarde betekenen.”
Wat is de Sidekick Sam Academy?
De Sidekick Sam Academy is een gratis online platform boordevol hands-on tools die het welbevinden van kinderen en jongeren helpen boosten. Leerkrachten die zich registreren, ook wel Sidekick Sams genoemd, krijgen toegang tot het platform. Elke maand pakt de Academy uit met didactisch materiaal rond actuele topics, zoals het belang van een goede klascommunity, de impact van bewegen op het mentaal welzijn van jongeren, armoede, veerkracht, schermgebruik, de meerwaarde van verbindende communicatie... Door tools te bundelen en overzichtelijk aan te bieden, winnen leerkrachten tijd en zijn hun leerlingen sneller geholpen.
De missie? Leraren motiveren, inspireren en verbinden om van onze jeugd een veerkrachtige generatie te maken. Iedere leerling verdient zo’n Sidekick Sam: een leerkracht bij wie je je hart durft te luchten. Iemand met scherpe voelsprieten en kilo’s empathie.
Je vindt de Sidekick Sam Academy op www.SidekickSamAcademy.be.
De Sidekick Sam Academy is een initiatief van DPG Media en de Koning Boudewijnstichting en wordt mee vormgegeven door een adviesraad met experten uit onderwijs en welzijn.
*https://www.zorg-en-gezondheid.be/vlaamse-jongeren-rapporteren-algemene-tevredenheid-maar-meer-mentale-en-fysieke-klachten