Zacht geluid verbetert slaapkwaliteit bij dementie

Het belang van goede slaap kan niet overschat worden. Dat geldt bij uitstek voor mensen met (risico op ontwikkelen van) dementie. Wat de samenhang is tussen hun slaapkwaliteit en de evolutie van hun ziekte, is een vraag waarop prof. dr. Maarten Van Den Bossche (KU Leuven) een antwoord zoekt. Met onderzoeksmiddelen van een aantal Fondsen voor onderzoek in neurodegeneratieve hersenaandoeningen, beheerd door de Koning Boudewijnstichting, kon hij aantonen dat de diepe slaap van mensen met de ziekte van Alzheimer kan worden verbeterd via akoestische stimulatie.

Een van de veranderingen waarmee mensen met dementie te kampen krijgen, is verlies van slaapkwaliteit, ze slapen duidelijk minder goed dan gezonde mensen op oudere leeftijd. Met name de fase van de diepe slaap treedt minder makkelijk op en/of duurt  minder lang.

Prof. dr. Maarten Van Den Bossche (KU Leuven) is als psychiater gespecialiseerd in de zorg voor oudere patiënten. Daarnaast werkt hij ook in het slaapcentrum als psychiater-somnoloog. "Het interesseert me om twee redenen om deze vaststelling nader te bestuderen en hopelijk te verhelpen”, vertelt hij. “Enerzijds leidt de slechte slaap tot bijkomende problemen voor de patiënten, met ook gevolgen voor hun mantelzorgers, waardoor het vaak een reden wordt voor opname. Anderzijds vragen we ons af of minder kwalitatieve diepe slaap de ziekte zelf verergert of misschien zelfs mee zou kunnen veroorzaken.”

De diepe slaap heeft verschillende functies voor ons lichaam en ons brein: deze fase helpt om fit wakker te worden en minder slaperig te worden overdag, versterkt ons geheugen, ondersteunt immuniteit en weefselherstel. Daarnaast worden in deze fase mogelijk afvalstoffen uit de hersenen afgevoerd. “Zo is het mogelijk dat stoffen zoals amyloïd-bèta tijdens de diepe slaap uit de hersenen afgevoerd worden”, verduidelijkt prof. Van Den Bossche. “Bij dieren is dat al rechtstreeks aangetoond, bij mensen onrechtstreeks: als je (jonge) mensen dwingt een nacht zonder slaap door te komen, zie je al meteen na één nacht een ophoping van amyloïd-bèta. Het eiwit wordt mogelijk niet of minder afgevoerd dan wanneer je goed slaapt.” De afvoer gebeurt door het zogeheten glymfatisch systeem.

Laat amyloïd-bèta nu net één van die eiwitten zijn (samen met het tau-eiwit tau) waarvan er duidelijke ophopingen te zien zijn in de hersenen van mensen met Alzheimer. Het loont dus zeker de moeite om de samenhang met hun slaapkwaliteit nader te bestuderen.

Slaapkwaliteit verbeteren

“Wat we ook al wisten uit onderzoek bij gezonde volwassenen, is dat je de fase van diepe slaap kan verbeteren met lichte akoestische prikkels, geluid waarvan je niet wakker wordt maar waarop je hersenen wel reageren. Ons team onderzocht dit voor het eerst bij mensen met Alzheimer, en dit gedurende twee weken én in hun eigen bed, niet in een slaaplaboratorium waar je toch wat anders slaapt.”

Van Den Bossche ontving financiële steun van verschillende Fondsen beheerd door de KBS. Al deze Fondsen steunen onderzoek naar innovatieve manieren om zonder medicijnen de levenskwaliteit te verbeteren van mensen met een neurodegeneratieve aandoening zoals ziekte van Alzheimer of Parkinson, en de veel voorkomende nevenwerkingen van de ziekte op te vangen. Met deze steun kon een onderzoek worden opgezet met gemakkelijk te gebruiken hoofdbanden die de hersenactiviteit tijdens de slaap meten en de akoestische prikkel toedienen via botgeleiding.

Gespreid over anderhalf jaar namen vijftien mensen met de ziekte van Alzheimer aan de proef deel. “Het is belangrijk dat dit exact op het goede moment in de golf van hersenactiviteit gebeurt”, zegt Van Den Bossche, “anders heb je geen of zelfs een tegengesteld effect.”

“De hoofdband werd goed verdragen, dat was al goed nieuws. Bij de analyse van de data merkten we een duidelijke verbetering van de diepe slaap. Tijdens de diepe slaap zijn grote hoeveelheden neuronen afwisselend stil of actief op een gesynchroniseerde manier. Dit resulteert in trage golven op het EEG, vandaar de naam ‘slow wave sleep’. Door de akoestische stimulatie duurde deze fase langer én gingen de golven hoger en dieper, wat mogelijk wijst op een betere activiteit.”

Veelbelovende resultaten

Wel waren er grote individuele verschillen tussen de deelnemers. “Wellicht is dit deels te verklaren doordat de akoestische stimulatie bij deze hoofdband maar start na 15 minuten slow wave sleep. Wie een erg slechte nacht heeft, heeft bijvoorbeeld maar één keer 12 minuten diepe slaap, en één keer 8 minuten: dan is er dus geen stimulatie. Onze hypothese is dat akoestische stimulatie meer effect zal hebben in een vroege fase van de ziekte. Op dat moment is er immers nog meer slow wave sleep aanwezig.”

Hoewel noch de patiënten noch hun mantelzorgers tijdens de testperiode van twee weken een significant verschil merkten in de fitheid overdag, zijn de gemeten effecten in de hersenen sterker dan verwacht en veelbelovend. “Het glymfatisch systeem voor de afvoer van afvalstoffen, het dag nachtritme… dat zijn topics waarvoor de jongste jaren veel meer aandacht is, ook bijvoorbeeld voor de impact op (sport)prestaties, bij kanker of depressie. Deze denksporen zijn zeker interessant om verder te verkennen. Veranderingen in slaap zijn ook vroeg in het dementieproces te zien, lang voor andere symptomen. Dat biedt mogelijke kansen om vroeg in te grijpen.”

Prof. Van Den Bossche wil dan ook verder onderzoek doen, bij meer mensen en liefst in samenwerking met andere onderzoekscentra om de beloftevolle resultaten van zijn onderzoek te valideren voor vertaalslag in de praktijk. “Jammer genoeg zijn de hoofdbanden niet meer als ‘wearable’ te koop op de consumentenmarkt, door commerciële keuzes van de firma die ze maakte. We bekijken nu samen met ingenieurs of we zelf een gelijkaardig toestel kunnen maken. In elk geval moet het écht gemakkelijk te gebruiken en te verdragen zijn, zodat mensen het langdurig thuis kunnen dragen tijdens de nacht.”

Het eerste onderzoek is een belangrijke aanzet om verder te gaan op dit pad. “In de zoektocht naar nieuwe onderzoeksmiddelen wordt vaak verwacht dat je al pilootdata hebt. Daarom is het goed dat de Koning Boudewijnstichting gedurfd onderzoek, buiten de gebaande paden stimuleert.”

Over de Fondsen voor onderzoek naar neurodegeneratieve hersenziekten

Beheerd door de Koning Boudewijnstichting, zijn de Fondsen Malou Malou, Perano, Georgette Paulus, JMJS Breugelmans en Gabrielle, François & Christian De Mesmaeker opgericht om wetenschappelijk onderzoek naar neurodegeneratieve hersenziekten, zoals de ziekte van Parkinson en de ziekte van Alzheimer, te ondersteunen.

Deze vijf Fondsen hebben een gezamenlijke oproep gelanceerd en willen specifiek projecten ondersteunen die bijdragen aan een betere behandeling en zorg voor ouderen met een neurodegeneratieve hersenziekte, door middel van niet-farmacologische interventies. Een totaalbedrag van 450.000 euro werd toegewezen aan deze oproep om maximaal drie projecten te ondersteunen.