Hoezo, een doos? Het woonzorgcentrum als podium

Jouw ideeën, verhaal of gevoelens uiten in een creatieve expressie verrijkt jouw leven. Dat stopt niet omdat je ouder wordt, of omdat je dement wordt. Met steun van het Fonds Houillogne-Hanne werken woonzorgcentra en culturele spelers in heel het land proefprojecten uit: hoe kan kunst de levenskwaliteit en het welzijn versterken? In woonzorgcentrum De Liberteyt in Wondelgem zoeken ze het antwoord in een doos.

“Ik geef jou een doos. Wat ga je ermee doen?”, vraagt Soner. De antwoorden – sappig Gents accent inbegrepen - komen vlot. “Een cadeautje in verpakken.” “Centen insteken, de briefkes goed opvouwen.” “Of koekskes?” “Mijn verzameling klasseren.” “Versieren, met een strik.” “Oud papier erin en naar de container.” “Mijn liefdesbrieven bewaren.” “Er zelf inkruipen!”

En wat als je er echt iets van jezelf in zou stoppen? Een herinnering. Een droom. Een geheim. Als je er een kijkdoos van maakt over een emotie? Over een stukje van je leven? “Daar moet ik even over nadenken…”

In wzc De Liberteyt in Wondelgem hangt er iets in de lucht, wat is dat toch met die dozen? In het creatieve atelier Studio Xpressief bij Soner Cetin zijn ze erover aan het nadenken. En op verschillende plaatsen staan ze: een stapel dozen met allerlei inhouden, een ondeugende kijkdoos, een gouden doosje onder een stolp… “Hoezo, een doos?”, zo springt de vraag je tegemoet. “Dit zijn teasers”, vertelt hoofdverpleger Kurt Parmentier, “om straks nog meer bewoners bij het project te betrekken.”

Met een doos kan je immers veel kanten op. “Het gesprek daarnet bleef nog wat steken bij bewaren, klasseren of opruimen, maar met een paar welgemikte vragen gaat het in een volgende fase snel over stukjes leven, emoties, de doos die dingen bewaart, die dingen verbergt of die je net graag wil openen. Of daar mensen met dementie bij waren? Ja hoor, al merkte je dat als buitenstaander allicht niet meteen.”

Co-creatie

In de komende maanden verkennen de bewoners in artistieke workshops verschillende manieren om hun levensverhaal of hun emoties te uiten en ervaren ze welke expressievorm hen het best ligt, liefst samen met enkele professionele kunstenaars. Dat kan via beeldend werk maar ook met dans, acteren, improvisatie… Ook aan familieleden en vrijwilligers zal worden gevraagd om een doosje te vullen. Het project legt sterk de nadruk op participatie en co-creatie: het is uit al die uitingen dat een scenarist gaandeweg een voorstelling zal distilleren.

Behalve de bewoners zelf en hun familie worden allerlei partners betrokken, uit de culturele wereld maar ook uit een ander woonzorgcentrum.

Wat het resultaat precies wordt, is nu nog een open vraag, al wordt gedacht aan een ontdekkingstocht langs veelzeggende kunstwerken, langs scènes of stukjes performance die verrassen of ontroeren. Kurt Parmentier: “Achter “Hoezo, een doos?” zit ook het idee van het woonzorgcentrum als een doos waar het leven in verborgen raakt. Wat als we deze doos eens openen? Welke levendige en soms onverwachte facetten van het mens-zijn krijgen we dan te zien? Welke schat aan ervaringen en levenswijsheid is hier aanwezig?” Als alles meezit, zou het team graag met de voorstelling de boer op gaan en enkele voorstellingen elders in Vlaanderen spelen. Overal laten zien dat ouderen actief en creatief zijn: het bijstellen van de perceptie en het doorbreken van stereotype beelden is een belangrijk neveneffect van de projecten waarin De Liberteyt zich engageert.

Hilarisch en energiek

“Het is een project dat gedragen wordt door een hele diverse groep met bewoners, werknemers en kunstenaars”, vult directeur Lies Devogelaere aan. “De ideeën die op tafel komen zijn soms hilarisch, maar we krijgen er ontzettend veel energie van. Vaak over onderwerpen die je niet onmiddellijk aan een wzc linkt, zoals bijvoorbeeld naaktheid, intimiteit, rebelsheid – het woord jointje viel al eens -, maar ook boosheid…. We gaan er met plezier op in. De focus ligt op het proces en het is ook gewoon plezant om buiten de lijntjes te kleuren of om erover te praten.”

Dit kunstproject is geen primeur voor De Liberteyt. Het woonzorgcentrum bouwde al veel ervaring op met samenwerkingen met culturele instellingen en zag al bevestigd dat kunst een positieve invloed heeft op het welzijn van de bewoners. Kunst zorgt voor inspiratie, zingeving en verbinding. Het biedt kansen op sociale interacties, momenten om samen eens andere dingen te delen dan enkel de zorg. Het leven krijgt opnieuw een betekenis, ‘je bent er nog’. Met de geijkte bevragingsmethoden wordt opgevolgd of het inzetten van kunst leidt tot diepgaandere interacties en of het een impact heeft op de tevredenheid, levenskwaliteit en welzijn.

Erkenning

“De erkenning die het oplevert, is ook heel belangrijk. Je krijgt weer aanzien voor iets wat je gedaan hebt”, merkt Kurt Parmentier. “Op een voorstelling of vernissage je werk bewonderd zien, jezelf in beeld zien, of ergens een award in ontvangst nemen… dan zie je mensen opfleuren. Het verrast henzelf én de andere – ‘dat had ik of jij niet van mij verwacht’.”

We lopen langs op een andere afdeling waar een sessie (zit)dans bezig is. De muziek doet haar magische werk: twee, drie noten weerklinken en iedereen leeft op. De begeleider helpt een improvisatie op dreef, de bewoners popelen om aan de beurt te komen. Het is duidelijk niet de eerste keer dat ze deze oefening doen.

Zich uiten via allerlei creatieve wegen moet hier ‘dagelijkse kost’ zijn, geen sporadisch extraatje, en de kunst mag zichtbaar zijn van de ingang doorheen de gangen tot de bureaus. “We maken ook gebruik van het kunstproject om onze nieuwe visie te introduceren bij alle collega’s. In de filosofie van het Tubbe-model zien we het woonzorgcentrum als het huis van de bewoners. We moeten af van het idee dat het leven voorbij is wanneer je hier over de drempel stapt. Dit betekent dat ons werk veel meer inhoud krijgt dan louter lichamelijke verzorging bieden. Hier waait altijd een frisse wind, mede dankzij kunst en creativiteit.”