“In Oekraïne is er geen grijze zone meer”

Op 24 februari 2022 werden de vijftig journalisten van de zakenkrant Liga.net in één klap allemaal oorlogscorrespondent. Tien maanden later blijven ze proberen om Oekraïners elke dag te voorzien van de onafhankelijke informatie waar ze naar snakken, ook met steun van de Koning Boudewijnstichting.

De tijd dat de redactie van Liga.net alleen over de oorlog aan het front berichtte ligt al enige maanden achter hen. “In het begin berichtten we allemaal alléén over de oorlog. Iedereen werkte mee, ook de mensen van onze commerciële afdeling en marketingafdeling. We hadden een Oekraïense news feed, een Russische en een Engelse”, vertelt hoofdredacteur Yulia Bankova.

Alles moesten ze omgooien. Ze verloren hun toegang tot de databanken waar ze als zakenkrant mee werkten. “Die werden afgesloten uit veiligheidsoverwegingen, om Oekraïners in de bezette gebieden niet in gevaar te brengen.” Regeringsfunctionarissen werden erg spaarzaam met commentaar. “We kregen weinig informatie over het verloop van de oorlog en er zat vaak vertraging op.”

Journalisten berichtten met gevaar voor eigen leven. Ze hadden ook een accreditatie nodig van het ministerie van Defensie. Dat werd in april overspoeld met meer dan 10.000 aanvragen van Oekraïense en buitenlandse journalisten; de wachttijd liep op. Het zonder accreditatie doen was lastig. “Vrijwilligers met wie onze journalisten wilden praten vroegen een bewijs omdat ze bang waren dat we infiltranten waren. Er deden veel samenzweringstheorieën de ronde.”

Geruchten bestrijden

Tien maanden later, en vele logistieke problemen zijn gebleven, maar de redactie “heeft leren leven met al deze problemen, we hebben oplossingen gevonden”, zegt Yulia Bankova. Nieuwe contacten met nieuwe bronnen, afspraken met overheden over wat ze om veiligheidsredenen wel of niet kunnen melden en wanneer. Sommige databanken met minder gevoelige informatie zijn opnieuw toegankelijk.

Al na een paar maanden begon de redactie van Liga.net ook andere berichtgeving weer op te pikken. “De oorlog raakt alles en iedereen, dus ook het bedrijfsleven. We berichtten over mensen die hun baan kwijt waren of hun bedrijf hadden moeten sluiten. We brachten opnieuw achtergrondverhalen, we analyseerden de oorlogseconomie.”

Oekraïners waren en zijn ook hongerig naar informatie over praktische dingen die ze in hun dagelijks leven kunnen gebruiken. Waar kan ik een EHBO-cursus volgen? Hoe moet je een wapen gebruiken? Hoe moet je vluchten uit bezet gebied? “We geven tips. Hoe overleef je een koude winter, hoe bescherm je je huis? Zo hebben we blootgelegd hoe er een bloeiende markt is ontstaan in schuilkelders.”

Hoewel Liga.net de draad van haar activiteiten weer heeft opgepikt, blijft de news feed de populairste content. Met hun werk trekken de journalisten van Liga.net ook ten strijde tegen de valse geruchten en de foutieve informatie die circuleren. “Mensen willen snel informatie. Ze wenden zich tot socialenetwerksites zoals Telegram, dat is voor Oekraïners de belangrijkste bron van informatie geworden. Anonieme kanalen met meer dan één miljoen volgers verspreiden bliksemsnel geruchten zonder ze te checken.”

“Als ze toch fout blijken te zijn, deleten ze dat bericht, maar ondertussen hebben veel mensen ze gelezen.” Via het eigen Telegramkanaal probeert Liga.net tegengewicht te bieden, maar de krant heeft met zijn 50.000 volgers nog geen fractie van de volgers die sommige van die kanalen hebben. “Ik ben old school. Ik verkies kwaliteit boven snelheid. Misschien zijn we tien minuten later, maar dan klopt het nieuws wel.”

Financieel drooggelegd

Fake news, het is een onmogelijke strijd, zucht ze. Ze vraagt zich af waar die populaire Telegramkanalen hun financiering halen. Liga.net is door de oorlog financieel drooggelegd. De krant haalde een groot deel van de inkomsten uit advertenties. “Toen de oorlog begon hadden bedrijven geen interesse of geen geld meer.” De inkomsten vielen weg.

Ook de abonnementen namen een duik. “Mensen moeten moeilijke beslissingen nemen. Houden ze geld opzij om eten op tafel te blijven zetten? Geven ze geld voor het Oekraïense leger? Voor de media? We proberen hen te overtuigen ons te blijven steunen door te tonen hoe belangrijk onafhankelijke media zijn op dit moment.”

Liga.net redt het dankzij internationale partners en donoren zoals de KBS. Via het Media Development Investment Fund investeert de KBS in onafhankelijke media die het nieuws en het debat brengen dat gezonde samenlevingen nodig hebben. “Onze partners lieten ons toe om geld dat zij hadden toegewezen voor specifieke projecten te gebruiken om de lonen te betalen, om beschermingsmateriaal te kopen voor onze journalisten zoals helmen. Die steun helpt ons om te overleven. Ook nu nog laten ze ons donorgeld gebruiken zoals we het nodig hebben, of verlengen ze projecten die eigenlijk afgelopen waren.”

Het gaat wat beter nu. “Sommige bedrijven steunen ons, maar nog te weinig om alle kosten voor onze redactie te dekken. Onze commerciële afdeling zoekt ook manieren om bedrijven te ondersteunen zoals zij dat gedaan hebben in maart. We hebben nu een pagina met gratis bedrijfsnieuws. Op dit moment halen we 20 procent uit advertenties, 16 procent uit abonnementen en 61 procent uit grants, terwijl dat voordien slechts 15 procent was. Ik zie dat niet snel veranderen.”

Emoties onder controle

Hoe groot is de neiging om jezelf te censureren als journalist in een land in oorlog, uit vaderlandsliefde of lijfsbehoud? “Het was vooral emotioneel erg lastig werken. We hebben therapiesessies georganiseerd toen onze journalisten geen rust wilden nemen. Geen weekend, niet één dagje vrij. Ze waren te nerveus, te ongerust over hun familie, ze bleven liever werken. En ik kon ze in die omstandigheden ook niet dwingen om een snipperdag te nemen.”

Het is niet makkelijk om een journalist te zijn als jouw land in oorlog is, zegt Bankova. “In de eerste maanden deed bijvoorbeeld een journalist in mijn team zijn werk vanuit de schuilkelders, terwijl zijn vrouw vastzat in Donetsk en hij een manier zocht om haar daar weg te krijgen. Een andere journalist in mijn team komt uit Izium dat onlangs bevrijd werd, en zijn vader, moeder en andere familieleden zaten vast in dat gebied. Maar hij bleef doorwerken.”

“Donoren vragen dat ook altijd. Kunnen we nog objectief werken? Uiten we nog kritiek op onze overheden? Voor Oekraïners is kritiek geven een nationale sport. Ook nu we verenigd zijn tegenover één vijand vinden we een manier om onze leiders te bekritiseren. Iedereen deelt in kritiek – behalve ons leger, dat zijn helden.”

In het begin van de oorlog heeft de redactie samengezeten over hoe ze zouden berichten over deze oorlog. “Hoe we onze emoties onder controle houden. We hebben toen duidelijk gezegd: we gaan de feiten melden, we gaan de verhalen van mensen brengen en belangrijke issues uitleggen. We hebben in Boecha wat we met onze eigen ogen zagen, beschreven en de verhalen die mensen ons vertelden gedeeld. We berichtten toen uiteraard ook over de positie van de Russische overheid. Maar wij hebben de lijken gezien in de straten. In Oekraïne is er momenteel geen grijze zone, er is alleen zwart-wit. Er is een slachtoffer en er is een dader, er is geen gelijkheid tussen beide.”