Archief Goffinet werpt licht op Belgisch koloniaal verleden

Hoe belangrijk is het verwerven van historisch waardevolle documenten en archieven? Zeer belangrijk, zowel voor historisch onderzoek – door deze documenten begrijpen we de context en de uitdagingen van een periode beter – als voor hedendaagse kwesties. Dat is bijvoorbeeld het geval voor het privé-archief van de koningen Leopold I en Leopold II. De Koning Boudewijnstichting verwierf dit archief bijna dertig jaar geleden en vandaag speelt het een centrale rol in de werkzaamheden van de parlementscommissie over de kolonisatie.

In de jaren 1980 werden documenten en archieven van onschatbare historische waarde, waarvan gedacht werd dat ze verloren waren gegaan, onverwacht teruggevonden bij de afbraak van het kasteel van Hyon. Dat behoorde ooit toe aan de familie Goffinet. Als vertrouwenspersonen van de koningen Leopold I en Leopold II hadden Adrien, Constant en Auguste Goffinet in het grootste geheim duizenden interessante documenten bewaard. In 1993 kon het Erfgoedfonds van de Koning Boudewijnstichting deze documenten verwerven, als getuigen van een verloren gewaand verleden.

Zeer divers

Olivier Defrance, historicus en auteur van vele artikels en publicaties, maakte recentelijk de inventaris van het archief Goffinet op, in opdracht van de Koning Boudewijnstichting. “Het archief heeft vooral betrekking op de regeerperiode van Leopold II. Het oudste document is van 1811, het recentste van 1947. Er zijn twee grote delen: het archief van het werk van de Goffinets voor rekening van de koninklijke familie en het archief dat Leopold II hun persoonlijk had toevertrouwd. Daar zit van alles bij: briefwisseling tussen de koning en zijn raadgevers, diplomatieke, politieke en urbanistische documenten, notitieboekjes, reisverslagen, huwelijkscontracten van de koninklijke familie, documenten over het beheer van Congo, nog andere over het privévermogen van Leopold II – dat hij overigens gebruikte om de Congolese onderneming te financieren.”

In totaal kostte het Olivier Defrance anderhalf jaar om de duizenden stukken zorgvuldig door te nemen, te klasseren en te inventariseren, met de steun van het Archief van het Koninklijk Paleis. “Eerst moest ik alle stukken bekijken. Vervolgens klasseren naargelang hun aard: kabinetsnota, briefwisseling van de koning, boekhouding… Er zijn meer dan 1.800 inventarisnummers – als je weet dat één nummer tot 100 documenten kan bevatten, besef je wel hoeveel documenten uiteindelijk geanalyseerd werden.”

Het archief Goffinet, dat ondertussen in bewaring is gegeven aan het Archief van het Koninklijk Paleis, werd al geraadpleegd door verschillende historici. “Maar het is niet het exclusieve domein van enkele specialisten”, benadrukt Olivier Defrance. “Het is voor iedereen toegankelijk.” Een filosofie die ook de Koning Boudewijnstichting koestert. Zij financierde de restauratie van bepaalde stukken van het Fonds Goffinet die in erg slechte staat werden teruggevonden. “Dankzij de Stichting kon al een aantal belangrijke documenten gerestaureerd worden, zoals het reisverslag van Leopold II in Egypte, waarover ook een publicatie is gemaakt. En er zijn er nog die vandaag niet kunnen worden benut omdat ze te fragiel zijn. Ook die zullen pas toegankelijk zijn na restauratie.”

Echo’s tot in het heden

Het archief Goffinet werpt niet alleen een licht op de stichters van de Belgische dynastie, het speelt ook een belangrijke rol in de parlementscommissie over het koloniale verleden van België, die net met haar werkzaamheden begonnen is. “Door de documenten over het Congobeleid van Leopold II begrijpen we beter de mentaliteit en de ambitie van de koning in Congo, en hoe hij reageerde op de kritiek op zijn kolonisatiebeleid”, zegt Olivier Defrance. “Zonder tussenkomst van de Koning Boudewijnstichting om dit archief te verwerven, zouden we niet de historische kennis hebben die we vandaag hebben. De parlementscommissie heeft er dus alle belang bij om zich over deze documenten te buigen.” Om een bijkomend en genuanceerd licht te werpen op het delicate onderzoek van een verleden dat de afgelopen maanden opnieuw in het brandpunt van de actualiteit staat.