Co-housing in tweede levenshelft: leren van De Living

In Deurne wonen 12 mensen ‘in de tweede levenshelft’ in het gerenoveerde, 18de-eeuwse Kasteel Boekenberg in het gelijknamige park. Het Fonds Generet, beheerd door de Koning Boudewijnstichting, zorgde er mee voor dat dit innovatieve woonproject voor de bewoners financieel haalbaar bleef.

“Als we oud zijn, gaan we allemaal samenwonen, in een grote oude villa! En dan zorgen we voor elkaar, en dan is er altijd iemand met wie je een aperitiefje kan drinken.” In hoeveel vriendenkringen zou dit idee al niet geopperd zijn? En hoevelen voerden het uit? Hm, véél minder…

‘Ook bij ons is het zo gestart’, lacht sociaal ondernemer Steven D’Haens, ‘maar nu weet ik dat je zoiets misschien beter niet met vrienden doet, het is een zwaar proces.’ Wel lieten hij en een groepje gelijkgestemden het idee niet zomaar los. Hun innovatie-onderzoek toonde immers dat veel mensen op zoek zijn naar een woonvorm die het midden houdt tussen (alleen) blijven wonen in een eigen – te groot – huis of een oplossing à la assistentiewoning. 

‘We merkten ook op dat drie levensdoelen belangrijk zijn om ervoor te zorgen dat mensen later minder behoefte hebben aan zorg: een gevoel van gemeenschap, een doel hebben, en schoonheid.’, vervolgt D’Haens. ‘Onze ideeën voor een vorm van co-housing strookten met die eerste twee. Het element van schoonheid lag dan weer helemaal in de lijn van onze bekommernis om waardevolle sites uit de speculatieve markt te halen en terug te geven aan gemeenschapsversterkende projecten.’ Wat destijds wat lacherig begon, groeide op die basis uit tot een sterke organisatie.

Hoe die doelstellingen kunnen worden gerealiseerd, daar waren zes of zeven jaar geleden in ons land (haast) geen voorbeelden van. Welke juridische en financiële structuur zet je op? Hoe ver ga je in de co-creatie en het medebeslissingsproces van de bewoners? Wat houdt ‘zorg dragen voor mekaar’ in?
 
Er werd gekozen voor een stichting van openbaar nut, die ze Symbiosis doopten. ‘De stichting en haar statuten garanderen dat onze waarden, ons DNA verankerd worden, en dat we bijvoorbeeld niet over tien jaar plots wél het vastgoed met forse winst verkopen.’ Enkele sociale investeerders verschaften ‘geduldig’ kapitaal. Ook konden ze rekenen op financiële steun van het Fonds Generet, dat initiatieven ondersteunt die innovatieve én betaalbare woonoplossingen aanbieden voor oudere bewoners. ‘Met dit project betalen we wat leergeld, en met deze ervaring kunnen wij én anderen elders weer aan de slag.’

In Deurne kon Symbiosis het Kasteel Boekenberg kopen van het Antwerps Zorgbedrijf – ooit was er onder meer een OCMW-rusthuis in gehuisvest. Stichting Symbiosis blijft eigenaar van het pand, de bewoners hebben een erfpachtrecht waarvoor ze een maandelijkse ‘canon’ (erfpachtvergoeding) betalen. Wanneer ze verhuizen of overlijden vervalt het erfpachtrecht en kan de stichting dit verlenen aan een nieuwe bewoner.

Daarnaast betaalden de bewoners samen de renovatiekosten, à rato van de oppervlakte van hun woonunit. ‘Wanneer ze de woonst verlaten, garandeert de stichting aan henzelf of hun erfgenamen de terugbetaling van die nominale som. Voor wie het geluk heeft hier nog lang te wonen, houdt dat echter waardeverlies in. In overleg kwamen we tot de overeenkomst dat de stichting zich ertoe engageert een nieuwe bewoner te zoeken die het verschil bijlegt tussen dat nominale bedrag en de geïndexeerde waarde.’ 

Inmiddels zijn de bewoners enkele maanden geleden naar De Living verhuisd, zoals het project werd genoemd. ‘Neen, ze kenden mekaar niet vooraf’, zegt D’Haens. ‘Doordat er regelmatig overleg was én we ook kennismakingsactiviteiten organiseerden die niét over de kleur van de plinten gingen, kennen ze mekaar inmiddels wel.’ Niet onbelangrijk, want de gemeenschapsgedachte, met elkaar én met de buurt, mag geen dode letter blijven. 

D’Haens: ‘Hoe we de bewoners kozen? Er is de leeftijdsondergrens van 50 jaar, maar de belangrijkste filter is het verhaal zelf: het samenleven, geen meerwaarde, de grootte van de woonunits, de timing… Sommigen haken toch af op een van die punten, en zo eindig je haast vanzelf met de juiste groep.’

De bewoners kunnen gebruikmaken van heel wat gemeenschappelijke ruimten: een salon, een eetkamer met keuken waar je bijvoorbeeld familie en vrienden kan ontvangen, de kelder met o.a. wasmachines, een hobbyruimte, enkele gastenkamers. 

In de gezamenlijke woonkamer komen we bewoonster Jessy tegen. ‘Ooit woonden mijn man en ik in een commune, tot we kinderen kregen. We zijn blijven geloven in het samenleven met anderen en we wisten dat we niet in ons huis zouden blijven als één van ons zou overlijden. Waarom nu dan niet, nu we nog fit zijn om dat nieuwe leven op te bouwen? Hier is het niet met vrienden, zoals in die commune, maar dat beetje afstand vermijdt net dat je te veel van mekaar verwacht of mekaar claimt. Meer privacy, minder bemoeienis (lacht). Sowieso gaat het om allemaal mensen die bewust in het leven staan. Ik plan regelmatig hier te ontbijten, en dan zien we wel wie een koffietje meedrinkt. Het is geen ‘gewone’ investering in vastgoed, je ziet geen financiële meerwaarde en geen keuze is ooit helemaal risicoloos, maar wij hebben in ons leven altijd liever gekozen voor levenskwaliteit dan voor het grote geld.’