Woonzorgcentrum met kwaliteitsvisie laat zich niet overdonderen door virus

Over de kracht van Tubbe in coronatijden

“Wij herkennen ons niet in het beeld dat van ‘de’ woonzorgcentra wordt gegeven in de media.” Hoe gaan de woonzorgcentra die volgens de Tubbe-aanpak werken, om met de aanwezigheid van het coronavirus? Blijft de visie van warme relaties en inspraak overeind in deze gezondheidscrisis? Ja, een leiderschap met visie, creativiteit en veel communicatie maken dat in deze woonzorgcentra het virus niet regeert, maar leiding, medewerkers en bewoners de regie behouden.

Sinds enkele jaren promoot de Koning Boudewijnstichting de Tubbe-aanpak in woonzorgcentra (meer informatie via de links in de kantlijn). De Stichting leerde deze aanpak kennen in Zweden, zette een proefproject op met zes woonzorgcentra in ons land, en begeleidt – na de positieve evaluatie daarvan – samen met coaches weldra al 80 woonzorgcentra om ook met Tubbe aan de slag te gaan.

Rond de virtuele tafel voor dit gesprek (eind augustus 2020): verantwoordelijken van enkele van die zes proefprojecten, de leidinggevenden van het Zweedse wzc, en enkele coaches.

Angst en stilstand

“Het begin was angstig en chaotisch”, steekt Lilian Hansson vanuit Zweden van wal. “Bewoners en medewerkers waren bang. En hoe moesten we onze routines herorganiseren? We kregen van de overheid ook telkens nieuwe voorschriften. Het heeft toch wel enkele weken geduurd om opnieuw tot rust te komen”, geeft ze toe. Het klinkt zeer herkenbaar. “Ook hier was er veel angst”, vertelt Renaat Lemey, wzc-directeur van Open Kring in Ardooie. “De eerste weken kwam er veel tot stilstand: geen bezoekers meer, geen uitstappen, geen grote activiteiten… Maar rond mei-juni kwamen we in een andere mindset: we maken alles veilig, maar gaan door met leven.”

“Klopt, je moet natuurlijk de grote activiteiten schrappen. Maar in die eerste weken hebben we anderzijds heel dicht bij de bewoners gestaan”, vertelt Leen Plessers, woonzorgcoördinator in Sint-Jozef in Pelt, “en de nadruk nog meer gelegd op het contact tussen bewoners onderling en met verzorgenden. In zekere zin was het ook een mooie, warme tijd.”

Niet kopje onder

Open Kring en Sint Jozef werden tot nu niet geconfronteerd met besmettingen, Floordam in Melsbroek wel. In dit WZC wonen 150 bewoners in 11 aparte huizen. Enkele mensen raakten besmet, uit twee huizen. Ruben Callewaert: “We hebben één huis tot cohortehuis gemaakt. Daar leek het wel een ziekenhuis, met alle – vaak wijzigende – veiligheidsregels. Het was een erg zware periode, maar toch hadden we niet het gevoel dat we kopje onder gingen. We bleven kwalitatieve zorg bieden. Tegelijk kon in de andere huizen het leven doorgaan. Zonder bezoekers, maar ook bij ons kwam er tijd vrij voor meer individueel contact. Na een achttal weken hadden we geen besmette mensen meer en konden we ook daar ‘back to normal’.”

Leiderschap en visie

Samen de moestuin verzorgen of de bloemen schikken. Genieten van koffiekletsen in de zon. Tochtjes op een duofiets of in een riksja. Een optreden van een muzikant in de tuin. Een ijs- of frietkraam dat langsrijdt op een middag. Fotoprojecten die schilderijen of oude modefoto’s nabootsen. Enzovoort. Met wat creativiteit wordt er leven in de brouwerij gehouden.

Als coach voor leidinggevenden in wzc’s volgt Mieke Vandorpe alle berichtgeving op de voet. “Leiderschap met visie maakt volgens mij hét grote verschil: waar vanuit een visie op kwaliteitsvol leven wordt gewerkt – of dat nu Tubbe is of een andere visie – blijft men op zoek gaan naar wat wél kan. Zij vallen niet hulpeloos stil bij wat hen overkomt, en blijven niet verkrampt door angst. Ik las een mooie metafoor: een schip is het veiligst in de haven, maar het is gemaakt om te varen.”

“Als leiding moest je die angst opvangen en mensen eerst een gevoel van veiligheid geven”, zegt Sara Johansson vanuit Zweden. “Veel luisteren naar bewoners en medewerkers, goed informeren. Sinds de rust terugkeerde, gaat het er ook bij ons vooral om de eenzaamheid te bestrijden door meer individueel contact en activiteiten in kleinere groepjes.”

Inspraak

Hét centrale principe van Tubbe is inspraak en co-creatie: samen het huis runnen. Door de nood aan een snelle invoering van regels schoot dat er soms bij in, al kregen medewerkers dan wel vat op bijsturingen. “In de eerste fase moesten mensen zelfs in hun kamer blijven om te eten”, zo geeft Ruben Callewaert een voorbeeld. “We merkten dat mensen met dementie het misten om anderen om zich heen te zien die ook aten. De collega’s vonden een oplossing door hen in het deurgat van hun kamer te zetten, waar elk zijn of haar overbuur zag. Dat maakte toch een verschil, en is dan in andere woongroepen overgenomen.”

Ondanks een stringent kader blijft er ruimte om te luisteren naar bewoners. Leen Plessers: “Wij hadden al langer een bewonerswerkgroep over kwaliteit. In deze crisis is die nog meer samengeroepen dan anders, om mee te bekijken hoe we de regels in de praktijk toepassen.” “Doen wij ook, bijvoorbeeld over de bezoekregeling”, vult Renaat Lemey aan. “Enkele familieleden helpen ons daarbij ook als vrijwilliger, om mensen te begeleiden, oppervlakken te ontsmetten enzovoort.”

Communicatie

De bezoekregeling. Waar vroeger het menu steevast hét onderwerp van gesprek was, is dat nu: het bezoek. Contact met de familie, essentieel om van levenskwaliteit te kunnen spreken. “In de bewonerswerkgroep heeft dat tot heel emotionele momenten geleid”, vertelt Leen Plessers. “Maar één familielid mogen zien, was een brug te ver.” Iedereen zoekt naar de balans tussen psychisch welzijn en veiligheid, en probeert tot een regeling te komen die wordt gedragen door bewoners, medewerkers, huisartsen en familie.

En dat lukt, maar het blijft een zware beperking. Extra veel communiceren vangt dit deels op. “Familieleden willen geruststelling. Ze willen weten hoe het gaat, wat er binnen onze muren gebeurt”, weet Ruben Callewaert. “Over de positieve momenten, natuurlijk, maar ook over de besmettingen hebben we in die periode veel gecommuniceerd.”

Sociale media, websites en nieuwsbrieven worden goed gevoed; zorgkundigen in Ardooie bezorgen de familie zelfs zo goed als dagelijks een fotootje van hun familielid via de smartphone. Maar papier is niet ‘out’, en bewonerskrantjes krijgen extra veel foto’s nu afdelingen elk in hun ‘bubbel’ moeten blijven.

Kleinschalig

Deze ervaringsdeskundigen zijn overtuigd van het nut van kleinschaligheid, waarvoor in deze gezondheidscrisis al vaker is gepleit. Niet alleen voor een huiselijke sfeer, ook voor de veiligheid. “Waren wij een home met lange gangen, dan was de uitbraak bij ons zeker groter geweest”, zegt Ruben Callewaert. Een samenwerking met een ziekenhuishygiënist van een nabij ziekenhuis, vermijdt een te sterke medicalisering van het woonzorgcentrum.

Enige schaal is anderzijds noodzakelijk om kennis op te bouwen. Een instelling opdelen in relatief autonome leefgroepen, waar wel kennis wordt gedeeld, lijkt een goed compromis. “Want het moet bovenal een huis blijven!”