De man met de hamer: Sam Matthijs volgt opleiding tot kunstsmid

Sam Matthijs (22) heeft gekozen voor een ongewone hogere studie: hij volgt in het Verenigd Koninkrijk een opleiding tot kunstsmid. Hij kreeg hiervoor een studiebeurs van het Platform voor Opleiding en Talent, gecreëerd door de afstammelingen van Gustave Boël en de holding Sofina, dat samenwerkt met de Koning Boudewijnstichting.

"Mensen denken vaak dat kunstsmid een verouderd ambacht is, iets uit de middeleeuwen. Maar dat klopt niet. Oké, we werken nog altijd met vuur en hamers en aambeelden, maar we zetten ook machines in die ze vroeger niet hadden – pneumatische valhamers, bijvoorbeeld. En vooral: we gebruiken al die oude en nieuwe technieken om hedendaagse voorwerpen te maken. Voorwerpen die een functie en een rol hebben in onze moderne maatschappij."

"Ik zie het smeden hoofdzakelijk als een medium voor mijn persoonlijke expressie: ik wil eigen ontwerpen gaan maken, interieurproducten voornamelijk. Ik heb toevallig net vandaag een bijzettafeltje afgewerkt, een heel simpel, wat futuristisch ontwerp. En daarvoor ben ik bezig geweest met een set om koffie te zetten. Ik wil unieke voorwerpen maken, waar de gebruiker een relatie mee kan aangaan. Geen serieproducten die je in elke winkel kan kopen."

Aan het Hereford College of Arts in het Verenigd Koninkrijk volgt Sam Matthijs nu de driejarige opleiding in Artist Blacksmithing.

"De opleiding hier heeft twee belangrijke pijlers: de technische aspecten van het smeden, en het designproces zelf. Als je ontwerpt is het heel belangrijk te begrijpen hoe je materiaal beweegt. Verhit ijzer wordt plastisch, je kan het als het ware kneden op het aambeeld. Maar het heeft ook een eigen karakter. Er zijn grenzen aan wat je ermee kan doen. Die moet je begrijpen en respecteren als je ontwerpt."

Jaartje pauze

"In het middelbaar heb ik industriële wetenschappen gevolgd. Normaal ga je daarna ingenieurswetenschappen studeren, maar ik zag dat niet echt zitten. Ik heb een creatieve ziel, denk ik: altijd bezig met dingen ontwerpen en maken."

"Na het middelbaar heb ik een jaartje pauze genomen. Ik heb wat geëxperimenteerd met juwelen maken, maar dat was toch iets te klein voor mij. En toen zag ik dat je in Tielrode, niet ver van waar ik woonde, een workshop smeden kon volgen bij Paul Dekker. Zo ben ik er ingerold – ik merkte dat het echt iets voor mij was."

"Na mijn pauzejaar heb ik nog een semester productontwikkeling gestudeerd in Antwerpen. Een heel goeie richting, maar niet wat ik zocht. Ik kreeg vaak dezelfde reactie op mijn ontwerpen: oei, dat is te moeilijk om te maken! Niet geschikt voor massaproductie! Maar dat wilde ik ook niet. Ik merk dat er - zeker in mijn leeftijdsgroep - een terugkeer is naar het duurzame, het goed bedachte, het esthetische. Naar objecten die je één keer koopt en dan voor de rest van je leven gebruikt, misschien zelfs doorgeeft aan je kinderen."

Uren in de smidse

"Dat soort dingen wilde ik gaan ontwerpen, en ik was gebeten door het smeden. Dus ben ik beginnen te googelen: bestaan er voltijdse opleidingen tot kunstsmid in het hoger onderwijs? Uiteindelijk heb ik wereldwijd drie bachelors gevonden: één in de VS, één in Zweden, en één in het Verenigd Koninkrijk, in Hereford, waar ik nu ben. Die in de VS is heel klassiek en technisch, veel design komt er niet aan te pas. In Zweden zijn ze dan weer meer gericht op de schone kunsten en minder op de technieken. Hier in Hereford heb ik de perfecte middenweg gevonden. Het is een pittige opleiding. We werken 45 uur per week, en zowat een derde van die tijd zitten we in de smidse. Sommige studenten hebben een ontwerpachtergrond en moeten het smeden op niveau krijgen; voor anderen is het net omgekeerd. We krijgen veel kunsttheorie en kunstgeschiedenis, we leren werken met ontwerppakketten op de computer, en we krijgen ook vaardigheden mee die je als smid nodig kan hebben: wat houtbewerking, lassen, 3D-printen…"

"Ik zit nu in het laatste jaar van mijn academische bacheloropleiding. Het zijn drie spannende, drukke jaren geweest, zeker met corona erbij. Er waren periodes dat we niet in de smidse konden werken, maar dat hebben we later weer goedgemaakt."

Wandergesellen

"Paul Dekker had me destijds verteld dat er fondsen en beurzen bestaan voor mensen die (kunst)ambachten gaan studeren. Hij heeft me de weg gewezen naar de Koning Boudewijnstichting en het Platform voor Opleiding en Talent. Je moet je aanvraag uitgebreid toelichten: wat je wil gaan studeren, waar, waarom, wat het zal kosten… Echt een soort projectplan, zeg maar. Ze hebben mijn applicatie aanvaard, en dankzij de steun heb ik dan deze opleiding kunnen volgen."

"Ik weet dat ik nu een heel stevige basis heb voor wat ik wil doen: mijn eigen ontwerpen smeden. Maar tegelijk besef ik heel goed dat het maar een startpunt is. Je komt altijd voor nieuwe uitdagingen te staan, en nieuwe problemen die je moet oplossen."

"Daarom wil ik het voorbeeld volgen van de Duitse Wandergesellen, ambachtslieden-in-opleiding die van stad naar stad trokken en onderweg in de leer gingen bij de beste vakmannen. Na een jaar of vijf gingen ze dan terug naar hun geboortestad, waar ze zichzelf als meester konden vestigen. Via sociale media is het makkelijk geworden contact te leggen met smeden over de hele wereld. Dus ik ga een paar mensen aanspreken: kan ik een tijdje bij u komen werken, in ruil voor een bed en een bord? Betaald hoef ik niet te worden, ik wil vooral leren."

"Misschien ga ik daarna nog voor die Master of metal arts in Zweden, misschien ook niet. Maar uiteindelijk wil ik hoe dan ook terugkeren naar België. Ik wil die golf van duurzaamheid en ambachtelijkheid niet alleen meepikken, ik wil er ook een drijvende kracht achter zijn. En als het even kan, ga ik het ambacht overbrengen op de volgende generatie. Maar ondertussen altijd: blijven maken, blijven ontwerpen, blijven creëren."

Oefen je een ambacht uit in de erfgoedberoepen, in België? Ben je tussen 20 en 45 jaar en wil je je vaardigheden in je vakgebied verbeteren? Je kan een beurs aanvragen bij het Platform voor Onderwijs en Talent. Bezorg je kandidatuur voor 26 augustus 2021.