Een juridische identiteit voor iedereen

In Afrika kan meer dan 40% van de bevolking vandaag niet officieel bewijzen wie ze zijn. Dit heeft zware gevolgen voor de zowat 500 miljoen betrokkenen. Zij hebben daardoor geen toegang tot basisdiensten: gezondheidszorg, onderwijs, sociale bescherming. Het Fonds Urgentie Identiteit Afrika, opgericht binnen de Koning Boudewijnstichting, wil dit probleem aanpakken door de aangifte van geboorten bij de burgerlijke stand op te krikken.

“Alarmerende cijfers, een gigantische hypotheek op de toekomst.” De situatie stemt niet vrolijk, in de woorden van André Franck Ahoyo, algemeen directeur van het Fonds Urgentie Identiteit Afrika. “Bij de zowat 500 miljoen mensen die wettelijk niet bestaan op het Afrikaanse continent, zijn 95 miljoen kinderen tussen 0 en 5 jaar die niet ingeschreven werden bij hun geboorte. En volgens Unicef zal dit cijfer nog stijgen tot 115 miljoen tegen 2030.”

Nochtans zijn er juridische instrumenten die eenieder het recht op een juridische identiteit garanderen: de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten, het Internationaal Kinderrechtenverdrag. “Volgens het Duurzame Ontwikkelingsdoel 16.9 moet tegen 2030 van iedereen de juridische identiteit gegarandeerd zijn, dankzij de geboorteaangifte.”

Om deze negatieve tendens om te buigen zijn meesters Abdoulaye Harissou (Kameroen), coauteur van het boek ‘Spookkinderen’, en Amadou Moustapha Ndiaye (Senegal) naar de Koning Boudewijnstichting gestapt om een Fonds op te richten. “De Stichting ontving ons met open armen en luisterde aandachtig. We waren gecharmeerd door het gemak van de verschillende stappen en de Europese positie van de Stichting. We willen namelijk ook op dat niveau sensibiliseren en lobbyen. Het internationale netwerk van de Stichting kan ook het verschil maken wanneer we een filantropische aanpak uitwerken.” Zo zag begin 2020 het Fonds Urgentie Identiteit Afrika het licht; het staat in de eerste plaats in het teken van het bevorderen van de geboorteaangifte bij de burgerlijke stand.

Vele oorzaken

Want daar nijpt het schoentje. In Sub-Saharaans Afrika wordt minder dan de helft van de geboorten aangegeven. Verschillende factoren spelen een rol. “Er is nog steeds veel analfabetisme op het Afrikaanse continent. Veel ouders weten niet hoe ze aangifte moeten doen van de geboorte van hun kind.” Nomadisme, de geografische afstand tussen de geboorteplaats en de dichtstbijzijnde overheid die de registratie moet doen, het gewicht van de traditie, kinderen die buiten het huwelijk geboren worden, het zijn allemaal obstakels.

“Ook de overheid maakt het niet makkelijk voor ouders om de geboorte aan te geven. In sommige landen moet je betalen voor de geboorteakte. Voor sommige arme gezinnen, die weinig koopkracht hebben, kan dit financieel te zwaar wegen”, zegt André Franck Ahoyo. “Nog een verklaring is de slechte infrastructuur: veel diensten voor de burgerlijke stand zijn slecht uitgerust, ze hebben geen registers, zijn weinig – of zelfs niet – geïnformatiseerd en hebben laagopgeleid personeel.”

En als er toch identiteitspapieren zijn, zijn die vaak het eerste wat vernietigd of gestolen wordt. “In vele landen – in de Hoorn van Afrika (Somalië, Eritrea, Zuid-Soedan…) maar ook in de Sahel en de Sahara (Niger, Burkina Faso, Tsjaad, Mali), in de Centraal-Afrikaanse Republiek, in Libië – woeden er gewapende conflicten of zijn er aan de lopende band terreuraanslagen. Het eerste wat verwoest wordt wanneer een stad gewapenderhand onder de voet gelopen wordt, zijn het erfgoed en de archieven – waaronder die van de burgerlijke stand. Hetzelfde bij migratie: identiteitspapieren zijn de eerste documenten die verdwijnen om de identificatie van mensen te bemoeilijken die ertoe zou kunnen leiden dat ze worden teruggestuurd.”

“Juridische identiteit, het fundament van alles”

Voor deze ‘spookkinderen’ kunnen de gevolgen dramatisch zijn. Vele van hen leven in de marge en worden uitgesloten. “Zonder juridische identiteit kunnen kinderen niet naar de middelbare school. Ze haken dan af en verdwijnen in de informele en ondergrondse economie.” Want voor een echte baan moet je je identiteit kunnen bewijzen. Hetzelfde geldt voor sociale bescherming en gezondheidszorg. “Kinderen die niet werden aangegeven na hun geboorte kunnen zelden een beroep doen op gratis medische verzorging en vaccinatiecampagnes. Hoe kan je een kind inenten als je niet eens weet hoe oud het is?”, vraagt André Franck Ahoyo verontwaardigd.

Deze situatie heeft ook gevolgen voor hun burgerschap: om te kunnen stemmen of om zelf verkiesbaar te zijn, om een goed te kopen of te erven, moet je nog altijd je identiteit kunnen bewijzen. Volwassenen krijgen ook geen toegang tot financiële diensten zonder officiële identiteitspapieren. “Dit verklaart deels waarom in Afrika slechts 20% van de bevolking toegang heeft tot bankdiensten zoals een eigen bankrekening.”

Een uitdaging van formaat dus. Het Fonds Urgentie Identiteit Afrika wacht een zware taak, zegt ook meester Abdoulaye Harissou, voorzitter van het bestuurscomité van het Fonds. “We kunnen onmogelijk alle problemen tegelijk aanpakken. We hebben daarom vier prioriteiten bepaald: geboorteaangifte stimuleren bij overheden en lokale gemeenschappen in Sub-Saharaans Afrika, deze stap aantrekkelijker maken, lokale initiatieven die oplossingen bieden uitwerken en ondersteunen, en een platform creëren dat de actoren en de acties op het terrein zichtbaarder maakt.” In twee landen komen er pilootprojecten: Senegal en Togo. “Door de Covid-19-pandemie hebben we onze strategie moeten bijstellen en nieuwe acties moeten uitwerken. We maken daarbij ook meer gebruik van digitale middelen. We willen zo nieuwe praktijken stimuleren die op grote schaal kunnen worden ondersteund en gedeeld. Een sprankel hoop voor alle ‘spookkinderen’.”

www.uiafrica.org