Teruggrijpen naar het verleden van Congo om een toekomst te bouwen

Professor Elikia M’Bokolo leidde de UNESCO-studie over het pedagogisch gebruik van geschiedenisboeken over Afrika. De Congolese historicus is initiatiefnemer van het ‘Bokundoli’-programma over Congo, een samenwerking van de Congolese organisatie IIP (Investing In People) en de Belgische ngo CEC (Coopération Éducation Culture). Met dit proefprogramma zoekt het Congolese onderwijs een nieuwe manier om jonge Congolezen burgerschap en historisch bewustzijn over hun land bij te brengen. Mét de steun van de DGD (Belgische ontwikkelingssamenwerking), Wallonie-Bruxelles International en de Koning Boudewijnstichting.

U wil de geschiedenis van Congo herbekijken en zo jonge Congolezen de kans geven om ze zich eigen te maken, los van de versie die de kolonisator geschreven heeft met de Belgen als hoofdrolspelers. Werd die geschiedenis dan weggemoffeld door Europese historici?

“Dat was niet expliciet hun bedoeling. Maar de kolonisatie was gebaseerd op overtuigingen die niets te maken hadden met de realiteit van de mensen die haar ondergingen. Ze wordt beschouwd als een van de vruchtbaarste pagina’s van de geschiedenis van Congo. Maar de Congolezen waren in die versie niet de hoofdrolspelers, ze waren de slachtoffers.”

“De eerste kolonisatie, tussen het eind van de vijftiende en het begin van de achttiende eeuw, mislukte in Congo, in tegenstelling tot in West-Afrika. De politieke elite van het Koninkrijk Congo zag aanvankelijk wel wat in een opening naar Europa, maar de slavenhandel bracht daar verandering in: ze besliste om de deuren gesloten te houden voor de Europeanen. Congolese burgers die als slaaf naar Amerika gebracht waren, wierpen zich daar op als verzetsstrijders, tegen de kolonisatie. In Brazilië stonden gedeporteerden uit Congo aan het hoofd van de grootste verzetsbeweging. Op Cuba en de Caraïben geraakten gedeporteerde Congolese slaven betrokken bij opstanden.”

“Congo binnengaan zou dus, voor de Europeanen, synoniem worden met geweld. Om dit land klein te krijgen en uit te buiten was er geen andere optie. De eerste 25 jaar van de kolonisatie van Congo waren overigens de meest gewelddadige van de koloniale geschiedenis van het Afrikaanse continent, van 1800 tot het eind van het regime van Leopold II. De kolonisator heeft een regime ingevoerd dat steunde op de angst van en de haat voor de Blanke.”

“Alle blanken in zee”

“Revoltes waren altijd zeer gewelddadig in Congo, zowel door het ingrijpen van de chefs van de plaatselijke bevolking als van de ordediensten. In de jaren ‘20 brachten journalisten verslag uit van Congolezen die zeiden: ‘Bij de minste gelegenheid zullen we alle blanken in zee drijven.’”

“Toch moet de kolonisatie – die minder dan een eeuw in beslag neemt – niet tot hét stichtingsmoment van Congo gebombardeerd worden. Congolese samenlevingen hebben een autonomie die de kolonisatie, net zo min als de regimes die erop gevolgd zijn, nooit klein gekregen heeft. Deze ongehoorzaamheid, die radicale weigering om zich te onderwerpen is heel eigen aan de rurale gemeenschappen van Congo.”

Dat is een van uw boodschappen voor de jonge Congolezen?

“Ja. We zeggen: ‘We waren niet zomaar willoze ‘dingen’ in de handen van de kolonisator.’ Hun echte geschiedenis zal bijdragen aan hun emancipatie, hun helpen te begrijpen dat hun voorvaders er de protagonisten van waren. En dat burgerschap in een onafhankelijk land niet enkel betekent dat je vrij bent, maar dat je het samenleven vorm geeft.”

“De lessen die vandaag gegeven worden, zijn zeer ambigu: mensen hebben zich het koloniale discours eigen gemaakt en ze herhalen dat gewoon. Je moet het discours omkeren en tegen jongeren zeggen dat Congo, erg vroeg al, in de jaren 1480, deel was van de mondialisering, niet alleen als slachtoffer maar ook als actor.”

Congo heeft democratische verkiezingen, maar sinds het tijdperk van Mobutu heeft macht zijn leiders vaak gecorrumpeerd.

“Degenen die de macht grijpen denken dat ze boven de wet en boven de rest van de samenleving verheven zijn. Ze hebben zich de houding van de koloniale staat aangemeten: ‘We zijn hier om de zakken en de buik te vullen. En jullie, burgers, trek jullie plan maar.’”

“Heeft God ons vervloekt?”

“De burger weet zich geen raad met deze houding. Bij ons luidt een spreekwoord: ‘Als het water vergiftigd is, zal al wat je erin gooit dat ook zijn.’ Wie in de politiek gaat en vaststelt dat 90% van de mensen rond zich in de publieke kas graait, beseft dat hij dom zou zijn om niet hetzelfde te doen. Wat wij proberen aan te tonen, is dat de huidige toestand niet de natuurlijke toestand is. In de DRC vragen mensen vaak: ‘Heeft God ons vervloekt?’ Nochtans blijkt uit onze geschiedenis dat veel van onze samenlevingen zich goed georganiseerd hadden. De Congolezen hebben bewezen wat ze in hun mars hebben. Ons systeem om kennis door te doorgeven heeft, ondanks de slavenhandel, onze samenlevingen helpen te overleven.”

“Deze vorm van historische opvoeding wil onze jongeren ook tonen hoe ze beter kunnen leven, met de menselijke en de burgerwaarden die al aanwezig waren in onze samenlevingen. Geschiedenisles, dat is niet data vanbuiten leren, dat is begrijpen waarom een samenleving geëvolueerd is en hoe ze de welvaart kan behouden. Het is kritische zin ontwikkelen. Ik hoop dat dit het begin is van een evolutie in onze samenleving.”

Het programma ‘Bokundoli’ is een samenwerking van de Congolese organisatie IIP (Investing In People) en de Belgische ngo CEC (Coopération Éducation Culture). Met dit pilootprogramma zoekt het Congolese onderwijs een nieuwe manier om jonge Congolezen burgerschap en historisch bewustzijn over hun land bij te brengen. Het kreeg financiële steun van de DGD (Belgische ontwikkelingssamenwerking), van Wallonie-Bruxelles International en van de Koning Boudewijnstichting.

Dominique Gillerot, gedelegeerd bestuurder van de CEC, over de pedagogische aanpak van dit pilootproject: “Het bevat ook een digitale app. CEC en IIP werken samen met Congolese leraars die snakken naar opleiding. De app integreert illustraties, radiofonische en audiovisuele opnames, landkaarten.”