Het domein van Freÿr: een voorbeeldige restauratie van het erfgoed en zijn omgeving
Ervoor zorgen dat een van de mooiste sites van Wallonië blijft bestaan, en er tegelijk de ecologische voetafdruk van verkleinen: dat was de ambitieuze doelstelling van het project ‘Kasteel Zonder Uitstoot’ (‘Château Zéro Émissions’). Dat werd in 2012 opgestart door de vzw Domaine de Freÿr, met de steun van het Fonds Laubespin Lagarde, beheerd door de Koning Boudewijnstichting. Na bijna tien jaar onderzoek, studies en werken zijn de gebouwen nu gerestaureerd. Ook de energieprestaties zijn verbeterd en het afvalwater wordt gezuiverd. De omliggende gronden krijgen geleidelijk hun vroegere authenticiteit terug, dankzij de heraanleg van een weideboomgaard. Dit is een uniek restauratieproject, waarin architecturaal erfgoed, ecologie en lokale economie met elkaar samengaan.
De vzw Domaine de Freÿr ging de bijzondere uitdaging aan om in een restauratieproject erfgoed- en milieudoelstellingen met elkaar te verzoenen. Men wilde het voortbestaan van deze uitzonderlijke site, die is beschermd als belangrijk Waals erfgoed, verzekeren in een geest van duurzame ontwikkeling. Die wens was het resultaat van een reflectietraject op initiatief van het Fonds Laubespin Lagarde. Het Fonds heeft precies als doel het behoud, de restauratie en de ontwikkeling te ondersteunen van het Domein van Freÿr, een van de toeristische parels van de Haute Meuse.
De originaliteit van dit grootscheepse restauratieproject ligt in zijn holistische benadering: het architecturaal erfgoed wordt niet beschouwd als iets wat je geïsoleerd aanpakt. Er wordt integendeel rekening gehouden met de site als geheel: het kasteel, maar ook de tuinen en het omliggende landschap. Tussen 2017 en 2021 werden belangrijke werkzaamheden uitgevoerd, met de steun van het Fonds Laubespin Lagarde en Waalse overheidsdiensten (Agence wallone du Patrimoine en Programme wallon de Développement rural), voor een totaalbedrag van bijna 1,5 miljoen euro. Diverse facetten van het domein waren erbij betrokken en tal van actoren hebben hiervoor samengewerkt.
Kasteel Zonder Uitstoot
Om de CO2-uitstoot van het domein te reduceren zijn de oude stookolieketels vervangen door zeer performante houtsnipperketels, die instaan voor de verwarming van het hele kasteel (een oppervlakte van ongeveer 4.000 m²). Er is ook gekozen voor de korte keten: het hout is afkomstig van het onderhoud van de bossen van het landgoed (bosoverschot). Een deeltjesfilter vermindert de emissie en helpt zo de ecologische voetafdruk van het kasteel te verkleinen. In dezelfde geest is er ook een waterzuiveringsinstallatie geïnstalleerd, om het afvalwater van het kasteel te zuiveren.
Bovendien zijn de daken, het gebinte, de gevelbekleding en ander houtwerk, die te lijden hadden van de tand des tijds, gerestaureerd, en wel met oude ambachtelijke technieken. “We hebben onze ingrepen tot het strikte minimum beperkt om geen wijzigingen aan te brengen aan de oorspronkelijke constructie”, zegt Bertrand Dierckx, de architect die verantwoordelijk is voor de restauratie van het domein. “Ook hier hebben we de voorkeur gegeven aan de korte keten, door te werken met lokale bedrijven en ambachtslieden – dezelfde ook voor de hele duur van de werf. Dat is bijzonder waardevol om de kwaliteit van het werk en het respect ervoor te garanderen.”
Weideboomgaard: troef voor de biodiversiteit
Tegelijk werd een landschapsstudie uitgevoerd, op basis van historische documenten (oude foto’s en prentbriefkaarten). “Uit die studie is gebleken dat er op de heuvel - die tientallen jaren bebost was - oorspronkelijk boomgaarden met hoogstamfruitbomen stonden”, licht landschapsingenieur Denis Miraillé toe. ‘We wilden het halfopen karakter van de ruimte herstellen door het bos te vervangen door een begraasde weideboomgaard. Het natuurlijk onderhoud wordt er verzekerd door een twintigtal schapen van een plaatselijke fokker.”
Na het kappen, het verwijderen van het hout en het rooien van de stronken werden de betrokken percelen opnieuw ingezaaid om de samenstelling van de flora in zekere mate onder controle te houden. Vervolgens werden ze opnieuw beplant met hoogstamfruitbomen: appel, peer, pruim en kers. “Die ‘herovering van het landschap’ gaat ook gepaard met een diversificatie van de economie van de site: het geproduceerde fruit zal worden gebruikt als sap. Er is hierover een overeenkomst met een plaatselijke ciderfabriek”, vult Denis Miraillé nog aan.
De weideboomgaard is ook van groot ecologisch belang: “Het is een zeer interessante biotoop voor de biodiversiteit. De omgeving biedt kansen voor tal van diersoorten: bestuivende insecten, vogels die in holletjes leven, kleine zoogdieren...”, legt Mathieu Halford uit, Natura 2000-adviseur bij Natagriwal. En dan zwijgen we nog over de kolonies vleermuizen in Freÿr: “De weideboomgaard vormt een habitat en een geliefkoosd jachtterrein voor de grote hoefijzerneus en de ingekorven vleermuis, twee zeldzame en bedreigde soorten. Het is bijzonder goed gelegen omdat het naast de ‘kraamkamer’ van de vleermuizen ligt: de zolder van de kasteelschuur, waar ze hun jongen ter wereld brengen. Dit is erg belangrijk voor het behoud van deze soorten.”
Over het Fonds Laubespin Lagarde
Het Fonds Laubespin Lagarde, dat beheerd wordt door de Koning Boudewijnstichting, steunt initiatieven die de restauratie en de inrichting van het Château de Freÿr in Hastière duurzamer maken. Elk jaar draagt het Fonds bijna 500.000 euro bij aan deze projecten. Dit bedrag draagt ook bij tot het onderhoud van de tuinen, de duurzaamheid van het landgoed en de toeristische aantrekkingskracht ervan. Sinds de oprichting van het Fonds heeft het kasteel grootschalige projecten kunnen uitvoeren, zoals de restauratie van de oude tuinen, waardoor de uitstraling van deze toeristische parel van de Haute Meuse verzekerd blijft. Voorzitter van het Fonds is gouverneur Denis Mathen.