Het verleden is niet verleden

Nu de laatste getuigen van de gruwel van de Tweede Wereldoorlog verdwijnen, wordt volop nagedacht over hoe jonge generaties kunnen leren over wat er toen gebeurd is, en waarom het belangrijk is dat zij begrijpen tot wat de demonisering van de ander kan leiden. Dat is de missie van het Fonds Aurore Ruyffelaere.

Herinneringseducatie – het bijbrengen van bewustzijn van en kennis over de holocaust – is een opdracht voor de hele samenleving. Maar leraars staan in de voorhoede. Dat besefte Aurore Ruyffelaere, een gedreven lerares geschiedenis die samen met collega’s vooral met leerlingen in het beroepsonderwijs rond dit thema werkte en met hen naar Auschwitz trok.

Tien jaar geleden kwam Aurore om het leven. Om de herinnering aan het werk van hun dochter levend te houden richtten haar ouders bij de Koning Boudewijnstichting het Fonds Aurore Ruyffelaere op. Het Fonds steunt projecten die op school aandacht besteden aan de strijd tegen extreem nationalisme, racisme en discriminatie.

Leraars die in de klas de collectieve herinnering aan dat verleden levend proberen te houden, hebben het niet onder de markt. Scholieren nu hebben geen grootouders meer die de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt en die dat verleden dichterbij kunnen brengen. In een steeds diverser Vlaanderen zitten veel kinderen op de schoolbanken met een migratieachtergrond die anders naar de geschiedenis kijken. Jongeren zijn bovendien mondiger en halen hun informatie uit veel meer – en niet altijd betrouwbare – bronnen.

Algoritmes te slim af zijn

Op de studiedag in het BELvue museum in mei 2023, naar aanleiding van het tienjarig overlijden van Aurore, bewezen vele scholen hoe ze met de steun van het Fonds Aurore Ruyffelaere toch creatieve, prikkelende en wetenschappelijk onderbouwde manieren vinden om aan herinneringseducatie te doen, voor alle leeftijden en alle soorten opleidingen.

Het Koninklijk Atheneum Antwerpen, een school met een zeer divers publiek in een zeer diverse stad, ging bijvoorbeeld aan de slag met een Britse methodiek in het project Athena Syntax. Leerlingen werken samen rond actuele thema’s, nemen een standpunt in, doen aan bronnenonderzoek en komen tot een debat met de ‘tegenpartij’. Nadien wisselen ze van positie. Ze ervaren zo het belang van luisteren naar een ander en compromissen vinden.

Essentiële vaardigheden in een tijd als deze, zei Christophe Busch, directeur van het Hannah Arendtinstituut voor diversiteit, stedelijkheid en burgerschap, bij het begin van de studiedag. “Het internet en artificiële intelligentie bepalen steeds meer welke informatie we te zien krijgen op onze schermen.” De algoritmisering van de maatschappij, noemt Busch dat. “Steeds vaker krijgen we enkel te zien wat lijkt aan te sluiten bij wat en hoe we al denken.” Het onderwijs kan jongeren tegengif verschaffen, door hun te leren kritisch te denken, informatie naar waarde te schatten, feiten van fictie en leugen te onderscheiden.

Marion Van San, leerstoelhouder Herinneringseducatie aan de Universiteit Gent, vertelde dat ze in haar vrije tijd op zoek gaat naar plaatsen waar mensen verscholen zaten tijdens de oorlog, en naar de verhalen van die mensen zelf. Ook als die soms minder positief zijn.

Lessen goed onderbouwen

Brio werkt in Brussel dan weer rond gecontesteerde figuren uit het verleden. En op de IVG-school in Gent leggen ze in de lessen herinneringseducatie expliciet de link naar de actualiteit. Hun nieuwste project richt zich op de helden van het verzet wier namen op het memoriaal in de school staan. Hoe ieder, vanuit zijn eigen leven, een positie kan innemen tegen polarisatie en onderdrukking.

Gruwel tastbaar maken

Het Fonds Ruyffelaere steunt ook bezoeken aan lieux de mémoire waar de geschiedenis erg dichtbij komt. Het concentratiekamp van Auschwitz, het Anne Frankhuis in Amsterdam, het Fort van Breendonk of de Kazerne Dossin, van waaruit tussen 1942 en 1944 28 treintransporten vertrokken naar Auschwitz-Birkenau. Plekken die stil maken en die voor de tieners erg tastbaar maken tot welke gruwel racisme kan leiden.

Stien Vleirick trok met de klas van een Brusselse lagere school waar ze stage liep voor haar lerarenopleiding naar de kazerne Dossin in Mechelen, met de steun van het Fonds. Dat deze leerlingen te jong zouden zijn, wil ze niet horen. Belangrijk is volgens haar wel dat ze met deze lessen de kinderen voldoende begeleidt. Voor haar bachelorproef ontwikkelde ze daarom een lessenpakket rond herinneringseducatie. “Ik leer hier zoveel, van mijn medestudenten maar zeker ook van mijn leerlingen in de stagescholen!” merkt Stien op.

Twee weken werkte ze met haar stageklas rond het thema van de jodenvervolging, vooral in Brussel zelf, om meer aansluiting te vinden bij de leefwereld van de kinderen. Ze organiseerde bijvoorbeeld een wandeling door de Marollen, op zoek naar sporen van de oude joodse wijk, en een gesprek met een ooggetuige. Ze legde ook de link met 'heropvoedingskampen' voor de Oeigoerse moslimbevolking in China en liet de kinderen zelf een actie tegen racisme en discriminatie bedenken.