VillageFXB-model helpt de allerarmsten in de wereld om hun waardigheid te hervinden, mét duurzaam resultaat

Hoe doorbreek je de spiraal van armoede en uitzichtloosheid? De organisatie FXB werkte een aanpak uit met vorming, begeleiding én materiële steun, en paste deze VillageFXB-methode al toe in 10 landen. Ze meet haar impact ook, leert uit de evaluaties, en stuurt bij waar nodig. In samenspraak met partners waaronder de Koning Boudewijnstichting, die al lang de programma’s in Burundi ondersteunt.

In de wijk Buterere van de Burundese hoofdstad Bujumbura leven mensen die bij de armsten van het land zijn, in woningen die vaak niet meer zijn dan krotten. Ze proberen te overleven door naar voedselresten te zoeken op de nabije vuilnisbelten van de stad, en door af en toe nog iets te verkopen van wat ze daar vinden, zoals resten van kolen.

Met zijn programma VillageFXB ondersteunt de Zwitserse Association François-Xavier Bagnoud (FXB) in zulke wijken de armsten onder de armen. FXB bestaat intussen al 30 jaar en werkte of werkt in meer dan 20 landen. Het VillageFXB-model werd en wordt toegepast in 10 daarvan. Reeds 15 jaar ondersteunt de Koning Boudewijnstichting de VillageFXB-projecten in Burundi (en vroeger ook in Rwanda).

Het bijzondere aan VillageFXB is de totaalaanpak, die telkens gedurende drie jaar wordt ingezet met een groep deelnemers in een wijk. ‘Ondervoeding, ziekte, onhygiënische woonomstandigheden… de mensen die in de diepste armoede wonen, kampen met complexe problemen. Enkel op hun inkomsten focussen, zou verkeerd zijn. Wij bieden een antwoord met een aanpak die simultaan en geïntegreerd op vijf sporen werkt: voeding, gezondheid, onderwijs, gezonde woningen en omgeving, en economische versterking’, vertelt Christine Eggs, directrice van FXB.

Klein handeltje

De gezinnen – vaak alleenstaande moeders met kinderen, maar ook koppels met kinderen - worden begeleid, krijgen informatie en vorming, maar ook een ziekteverzekering, voedingswaren en geld. In het begin dekken die laatste het grootste deel van de behoeften, maar gaandeweg wordt die materiële steun afgebouwd, terwijl de gezinnen een nieuwe activiteit opstarten om zelf inkomsten te genereren, vaak een klein handeltje.

Daarmee pakt FXB het anders aan dan bijvoorbeeld de verschaffers van microkredieten. “Onze doelgroep zijn de allerarmsten, die vaak niet voor microkredieten in aanmerking komen. In Burundi, bijvoorbeeld, zijn de meeste ontleners mensen die werken en hun salaris moeten laten aankomen bij de kredietinstelling. Onze doelgroep heeft geen betaalde jobs, noch huizen of gronden die in onderpand kunnen worden gegeven. Kleinschalige landbouw krijgt er sowieso erg moeilijk toegang tot microkrediet”, verduidelijkt Christine Eggs. “De belangrijkste vernieuwing van onze aanpak, ingevoerd vanaf 1991, draait rond de schenking van een klein startkapitaaltje – in plaats van een lening – waarmee de families een kleine economische activiteit kunnen opzetten waarmee ze gaandeweg voldoende en standvastige inkomsten verwerven. Dit beginkapitaal beschermt hen tegen het risico zich te diep in de schulden te steken en nog verder in armoede te versukkelen. Of er ook nood is aan een microkrediet bekijken we later bij de verdere ontwikkeling of diversificatie van de economische activiteit”, vervolgt ze, “maar pas in het tweede jaar, nadat we eerst de deelnemers eerst versterkt hebben en vorming hebben gegeven in budget- en bedrijfsbeheer.”

FXB wil de cirkel van armoede doorbreken, en het schrikt er niet voor terug om de aanpak te laten evalueren door externen. Zo werden de deelnemers van verschillende projecten in Burundi opnieuw opgezocht om na te gaan of ze blijvend hun levenskwaliteit hadden kunnen verbeteren. Sommige projecten waren ruim 8 jaar tevoren afgerond, andere een vijftal jaren, nog andere zowat drie jaar eerder.

Niet eenduidig rooskleurig

Het beeld is op het eerste gezicht niet eenduidig rooskleurig. De situatie van veel deelnemers is opnieuw achteruitgegaan nadat het programma was afgerond. Christine Eggs nuanceert: “Het klopt dat veel gezinnen het op bepaalde vlakken opnieuw slechter hebben. De situatie van de jongste jaren in Burundi was dan ook erg moeilijk en fragiel, met een politieke en economische crisis en hoge inflatie, toenemende onveiligheid en daar bovenop enkele zware overstromingen in deze wijken. Daardoor zijn de resultaten minder duurzaam dan bijvoorbeeld in Rwanda. Toch kan je het glas ook halfvol zien. De gezinnen hebben het wel nog steeds beter dan voordat ze in het programma stapten, en ook minstens zo goed of beter dan de bewoners rondom hen. Bedenk dat ze bij aanvang duidelijk de armsten van de wijk waren.” De evaluatiemethode hield ook geen rekening met de consumptie van zelfgekweekte voedingswaren, waardoor de inkomsten van de gezinnen wat onderschat werden.

Mede door de overstromingen is de toestand van de sanitaire voorzieningen vaak opnieuw verslechterd. Anderzijds zijn er mooie resultaten: de gezinnen hebben meer en betere voeding in vergelijking met hun oude situatie én met het nationale gemiddelde. Qua gezondheidszorgen zijn er ook sterke verbeteringen: betere bescherming tegen kindersterfte en verwikkelingen bij bevallingen, veel minder malaria, iedereen is getest op HIV/aids en kent de risicofactoren, minder ongewenste zwangerschappen. En in alle wijken waar er een VillageFXB-project heeft gelopen, gaan er meer kinderen tussen 5 en 17 jaar naar school, opnieuw in vergelijking met vroeger én in vergelijking met het nationale gemiddelde.

Telefoons

FXB trekt al dertig jaar ook lessen uit de evaluaties die het doet, en sluit waar nodig lokaal partnerschappen om het model aan te passen aan de lokale noden. Zo worden deelnemersgroepen in de betrokken wijken nu omgevormd tot wat grotere, echte spaar- en kredietgroepen. Elke groep krijgt vijf mobiele telefoons ter beschikking, om sneller op de hoogte te zijn van weersverwachtingen, berichten over de veiligheidssituatie, informatie over familieplanning of financiën enzovoort. Andere vernieuwingen zijn bijkomende beroepsopleidingen voor jongeren, en begeleiding om klimaatbestendiger te werken voor de landbouwers.

“Gezien de extra moeilijke omstandigheden in Burundi lijkt het ons, na overleg met partners zoals de Koning Boudewijnstichting, ook essentieel om daar bij nieuwe VillageFXB-projecten een vierde jaar toe te voegen aan het programma, waarin geen materiële hulp meer wordt geboden maar wel nog een verlengde begeleiding om het effect van de drie voorgaande jaren te bestendigen”, besluit Christine Eggs.